19 Nisan’da Ahmed Adnan Saygun Sanal Merkezi’ndeki programda gazeteci-yazar Merdan Yanardağ ve Zülal Kalkandelen konuşmacı olacak. Prof. Dr. İoanna Kuçuradi’ye “2024 Aydınlanma Onur Ödülü” sunulacak.
Köy Enstitüleri 84 yaşında
İzmir Büyükşehir Belediyesi, Türkiye Cumhuriyeti’nin aydınlanma merkezleri Köy Enstitüleri’nin kuruluş yıl dönümü için “84. Yıl Dönümünde Köy Enstitüleri” adlı etkinlik düzenliyor.
İzmir Büyükşehir Belediyesi, Türkiye’nin aydınlanmasının en önemli adımlarından biri olan ve 1954 yılında kapatılan Köy Enstitüleri’nin kuruluş yıl dönümünde, o dönemin ruhunu yaşatacak bir etkinliğe ev sahipliği yapıyor. İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Arşivi, Müzeler ve Kütüphaneler Müdürlüğü ve Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği (YKKED) iş birliğiyle düzenlenen etkinlik, 19 Nisan Cuma günü saat 17.00’de Ahmed Adnan Saygun Sanal Merkezi’nde (AASSM) yapılacak.
“84. Yıl Dönümünde Köy Enstitüleri” adlı etkinlikte “Başkaldırıdan Felsefeye, İoanna Kuçuradi” adlı kısa belgesel gösteriminin ardından, Prof. Dr. İoanna Kuçuradi’ye “2024 Aydınlanma Onur Ödülü” sunulacak. Kuçuradi video görüntü ile programa katılacak. YKKED Genel Başkanı Gökhan Bal, bu ödülün anlamı ve İoanna Kuçuradi’ye sunulmasına ilişkin bir konuşma yapacak.
Ayrıca etkinlikte Prof. Dr. Kemal Kocabaş da söz alarak; “Dünden Bugüne Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği”ni anlatacak. Genel sunumun Tuğrul Keskin tarafından yapılacağı “84. Yıl Dönümünde Köy Enstitüleri” etkinliğinin açılışında, “YKKED Mandolin Orkestrası” da sahne alacak. Etkinlik programı kapsamında Oğuz Makal’ın “Gönen Köy Enstitüsü Aydınlığında Annem Öğretmen Zeynep Makal” sergisi gezilebilecek. Program, Adasu Akın dinletisiyle sona erecek.
Köy enstitüsü, Türkiye’de ilkokul öğretmeni yetiştirmek üzere 17 Nisan 1940 tarihli ve 3803 sayılı yasa ile açılan okul türü. Tamamen Türkiye’ye özgü olan bu eğitim projesini 28 Aralık 1938 tarihinde milli eğitim bakanı olan Hasan Âli Yücel bizzat yönetti.
Türkiye’de köy enstitüsü fikri ilk kez Amerikalı eğitim filozofu John Dewey tarafından savunuldu. Dewey, özellikle kırsal bölgelerdeki okulların toplum yaşam merkezi haline getirilmesi gerektiğini vurguladı. Türkiye’de okulun yerel koşullara uyarlanması sorunu eğitim felsefesinin özünü oluşturuyordu. Köy Enstitüleri, John Dewey’in iş ve eğitimi birleştirme fikrini yerine getirmek için tasarlanmıştır. Mezunların aynı anda hem okul öğretmenleri hem de toplumun eğitmeni olması bekleniyordu. Öğrenciler aslında kendi okullarını, evlerini, kışlalarını, iş yerlerini vb. inşa ettiler ve birlikte yaparak ve yaşayarak üretim ile eğitimi kaynaştırdılar.
Kuruluşu
Neredeyse tüm Anadolu’nun okulsuz ve öğretmensiz olduğu gerçeği göz önüne alınarak, dönemin cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün himayesinde, Millî Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel tarafından İsmail Hakkı Tonguç’un çabalarıyla köylerden ilkokul mezunu zeki çocukların bu okullarda yetiştirildikten sonra yeniden köylere giderek öğretmen olarak çalışmaları düşüncesiyle kuruldular. Geleneksel öğretmen okullarında yetişmiş öğretmenler için köylerde öğretmenlik yapmak, istenerek yapılacak bir görevden çok zorunluluk olarak algılanıyordu. Gönüllü ve özverili öğretmenlerin sayısı azdı. Oysa okuma yazma oranı Cumhuriyet ilk kurulduğu yıllarda %5 bile değildi. Bunun yanında nüfusun %80’lik bölümü köylerde yaşıyordu. Köy Enstitüleri’nin kurulması ve yaygınlaşması konusunda pedagoji uzmanı Halil Fikret Kanad’ın önemli çalışmaları vardı. Kanad, zorunluluktan değil özveriyle öğrenci yetiştirecek köye göre öğretmen fikrini savunmuştu.
1940 yılından başlayarak, tarım işlerine elverişli geniş arazisi bulunan köylerde veya onların hemen yakınlarında Köy Ensititüleri açıldı. Türkiye’de seçilen şehirlerden uzak ancak tren yollarına yakın tarıma elverişli 21 bölgede köy ilkokullarına öğretmen yetiştirmek üzere açılmıştı. Öğretmenler köylülere hem örgün eğitim verecek, okuma yazma ve temel bilgileri kazandıracak hem de modern ve ilmi tarım tekniklerini öğretecekti. Öğretmenler gittiği yörelerde bilinmeyen tarım türlerini de köylülere öğretecekti. Kitaba deftere dayalı öğretim yerine iş için, iş içinde eğitim ilkesi tatbik ediliyordu. Her köy enstitüsünün kendisine ait tarlaları, bağları, arı kovanları, besi hayvanları, atölyeleri vardı. Derslerin %50’lik bölümü temel örgün eğitim konularını içeriyordu. Geri kalanı ise uygulamalı eğitimdi.
Genel bilgiler
1940-1946 arasında köy enstitülerinde 15.000 dönüm tarla tarıma elverişli hale getirilmiş ve üretim yapılmıştı. Aynı dönemde 750.000 yeni fidan dikilmişti. Oluşturulan bağların miktarı ise 1.200 dönümdü. Ayrıca 150 büyük inşaat, 60 işlik, 210 öğretmen evi, 20 uygulama okulu, 36 ambar ve depo, 48 ahır ve samanlık, 12 elektrik santrali, 16 su deposu, 12 tarım deposu, 3 balıkhane, 100 km. yol yapılmıştı. Sulama kanalları oluşturularak enstitü öğrencilerinin uygulamalı eğitim gördüğü çiftliklere sulama suyu öğrenciler tarafından getirilmişti.
Köy Enstitüsü uygulaması Hasan Âli Yücel’in 1946’da Milli Eğitim Bakanlığından ayrılmasına değin devam etmiştir. Hasan Âli Yücel’den sonra 1946 yılında CHP döneminde köy enstitüleri kapatılmaya başlandı ve yerine Köy Öğretmen Okullarına dönüşüm gerçekleştirildi. Bu olay 1946’da Milli Eğitim Bakanı olan Reşat Şemsettin Sirer döneminde gerçekleşti. Köy Enstitülerine öğretmen yetiştiren, Yüksek Köy Enstitüsü bölümü 27 Kasım 1947’de, eğitmen kursları ise 28 Haziran 1948’de CHP döneminde kapatılmıştır. 1950 tarihinde Demokrat Parti iktidara geldiğinde Köy Öğretmen Okulları’nın da kapatılması konuşulmaya başlandı.
Köy enstitülerinin yerini alan Köy Öğretmen Okulları da Demokrat Parti döneminde 27 Ocak 1954’te kapatılmıştır. Kapatıldığı 1954 yılına kadar Köy Öğretmen Okullarında 1.308 kadın ve 15.943 erkek toplam 17.251 köy öğretmeni yetişmişti. Fakir Baykurt, Ümit Kaftancıoğlu, Talip Apaydın, Mahmut Makal, Mehmet Başaran, Pakize Türkoğlu, Hatun Birsen Başaran, Ali Dündar, Mehmet Uslu ve Dursun Akçam gibi önde gelen yazarlar ve düşünürler bu okullarda yetişmişlerdir.
